راهنمای دارو

استفاده از داروهای تحریک تخمک گذاری، هنوز یکی از اصلی‌ترین درمان ها برای زنانی است که مبتلا به اختلالات تخمک‌گذاری هستند. برخی از این داروها خوراکی یا به صورت ژل و برخی تزریقی هستند. مکانیسم عمل این داروها، آزاد سازی هورمون‌هایی است که روند تخمک‌گذاری را شروع یا منظم می کنند که خود باعث افزایش شانس بارداری در زنان می شود. برخی از داروهای متداولی که در درمان ناباروری تجویز می‌شوند عبارتند از:

• داروهای تحریک‌کنندۀ تخمدان

•  داروهای بهبود دهنده باروری

داروهای تحریک‌کنندۀ تخمدان

مصرف این داروها باعث تولید تعداد تخمک بالغ بیشتری در یک زمان می شود. از این داروها معمولاً در روش‌های کمک‌باروری مثل: IVF (لقاح خارج از رحم) یا ( IUI روش تلقیح داخل رحمی اسپرم ) جهت افزایش شانس بارداری استفاده می‌شود. برخی از انواع این داروها عبارتند از:

قرص‌ کلومیفن‌سیترات(CLOMIPHEN CITRATE):

این دارو با نام‌های تجاری کلومید یا سروفن نیز شناخته می‌شود و یکی از اولین داروهای انتخابی ارزان با عوارض جانبی کم برای درمان ناباروری است. این دارو یک ترکیب غیر استروییدی با ساختمانی مشابه استروژن می‌باشد که با مهار رسپتورهای استروژن در هیپوتالاموس باعث تحریک ترشح باعث افزایش سطح هورمون‌هایی مانند: GnRH (آزادکنندۀ گنادوتروپین)،FSH (هورمون تحریک‌کننده فولیکول) و LH (هورمون جسم زرد) می‌شود که باعث تحریک فولیکول های تخمدان برای آماده کردن تخمک خواهد شد. این دارو به صورت قرص و با دوز روزانۀ ۵۰ میلی‌گرم به مدت پنج روز تجویز می‌شود. این دارو معمولاً از روز پنجم تا روز نهم عادت ماهانه باید شروع شود و تقریباً بعد از هفت روز از پایان مصرف دارو احتمال تخمک گذاری وجود دارد.

احتمال بروز چندقلویی و سندروم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) در مصرف کلومیفن ناچیز می‌باشد. با وجودی‌که کلومیفن در ۸۰% بیماران باعث تخمک‌گذاری می‌شود ولی میزان حاملگی ۴۰% است که به علت اثرات ضد استروژنی محیطی آن عمدتاً روی کمیت و کیفیت ترشحات سر دهانه رحم و رشد اندومتر و رسیدگی آن است که علی‌رغم تخمک‌گذاری حاملگی صورت نمی‌گیرد.

لتروزول (Letrozol):

به دلیل تاثیر قرص لتروزول دربارداری و عوارض جانبی آن، هم اکنون جزء داروهایی است که از آن برای تحریک تخمک گذاری استفاده می شود و آن را جایگزین مناسبی برای قرص کلومیفن می دانند. در درمانهای باروری، سطح پایین استروژن در جریان خون باعث افزایش تولید  هورمون تحریک کننده تخمدانها (FSH) میشود. این نحوه عملکرد لتروزول در باروری است.

مقایسه کلومیفن و لتروزول: تعداد فولیکول های بالغ تولید شده با استفاده از این دارو کمتر از تعداد فولیکول های بالغ تولید شده با استفاده از کلومیفن است و همین امر باعث کمتر شدن چند قلوزایی نسبت به قرص کلومیفن است. همچنین لتروزول نسبت به کلومیفن باعث ایجاد ضخامت بیشتر اندومتر و افزایش شانس بارداری می شود.

هورمون گنادوتروپین جفتیانسان (HCG):

این دارو با نام‌های تجاری ivf-c ، pregnyl،  chorago  و choriomon نیز شناخته می‌شود. این داروی هورمونی به صورت عضلانی و معمولاً همراه با سایر داروهای باروری، برای تحریک تخمدان ها و آزاد کردن تخمک یا تخمک‌های بالغ ‌شده استفاده می‌شود و در مردان نیز مقدار اسپرم را افزایش میدهد. تخمک گذاری بین ۳۶ تا ۴۸ ساعت بعد از آخرین تزریق آمپول HCG صورت می گیرد. روزهای ۱۲، ۱۴، ۱۶و ۱۸ سیکل، معمولا روزهای تخمک گذاری هستند. تخمک از زمان آزاد شدن حدود ۲۴ ساعت قابلیت بارور شدن دارد و اسپرم نیز حدود ۴۸ ساعت می تواند در دستگاه تناسلی زن زنده بماند.

هورمون تحریک‌کنندۀ فولیکول(FSH):

این داروی هورمونی باعث تحریک تولید و رشد تخمک‌ها در تخمدان می‌شود. برخی از نام‌های موجود این دارو در ایران شامل: bravelle،  gonal-f، ,urofollitropin  fostimon و karma fsh است.

– Urofollitropin یا FSH ادراری: این فرآورده حاوی IU ۷۵ از FSH می باشد که از ادرار زنان یائسه خالص سازی و جدا شده است. البته معمولا مقدار بسیار اندکی از هورمون LH نیز به صورت ناخالص در این فرآورده وجود دارد. شناخته شده ترین نام تجاری این فرآورده Fostimon است که به صورت زیر جلدی یا عضلانی قابل تزریق است.

–Recombinan FSH یا FSH نوترکیب انسانی: که به نام Follitropin α,β نیز شناخته می شود و حاوی (UI) ۷۵ از فولیتروپین آلفا (بدون ناخالصی LH) است لذا از خلوص بیشتری برخوردار است. معروف ترین نام تجاری این دارو GONAL-f است که به صورت زیر جلدی تزریق می شود.

هورمون گنادوتروپین یائسگیانسان (HMG):

این دارو ترکیبی از هورمون  FSH و LH است و در حال حاضر یکی از قوی‌ترین داروهای درمان ناباروری است. این دارو با نام‌های  تجاری: menopur، menotropins، ivf-m  و   karma hmg در بازار ایران در دسترس است. HMG به تنهایی نمی تواند باعث تخمک گذاری شود و فقط بلوغ و رشد فولیکول های تخمدان را تحریک می کند.

هورمون آزادکنندۀگنادوتروپین(GnRH):

این دارو معمولاً به صورت تزریقی تجویز می‌شود و با نام‌های relefact، lutrelef،LH-rh  و سینافکت و سوپرفکت در ایران در دسترس است. این دارو برخلاف داروهای HMG که حاوی هورمون FSH و LH است، باعث تحریک آزادسازی هورمون FSH و LHاز غدۀ هیپوفیز می‌شود.

هر یک از این داروها در کنار روش‌های درمان ناباروری و کمک‌باروری می‌توانند برای تحریک تخمک‌گذاری جهت رفع برخی از مشکل‌های ناباروری مورد استفاده قرار گیرند. این داروها به صورت تزریقی یا به صورت خوراکی و بسته به علت، در دوزهای مختلف توسط پزشک معالج تجویز می‌شود. برخی از داروهای تزریقی که در بالا به آن اشاره گردید، به صورت زیر جلدی و یا داخل عضله تزریق می‌شود. محل تزریق می‌تواند شکم، بازو، بالای ران یا باسن باشد. تزریق‌ها معمولاً در روز دوم یا سوم سیکل قاعدگی آغاز می‌شود و به مدت ۷ تا ۱۲ روز متوالی ادامه پیدا می‌کند. میزان مصرف و نوع تزریق توسط پزشک مرکز مشخص می شود که در دستورات دارویی نیز نوشته و توضیح داده خواهد شد. مصرف دارو‌های تحریک تخمک‌گذاری ممکن است باعث عوارض جانبی خفیفی مانند حساسیت، عفونت، تورم یا کبودی در محل تزریق شود. همچنین خطر تحریک بیش از حد تخمدان ( عارضه‌ای که در آن تخمدان بزرگ و دردناک می‌شود) نیز وجود دارد. مصرف دارو‌های تحریک‌کنندۀ تخمک‌گذاری نیز احتمال بارداری چندقلویی را افزایش می‌دهد که می‌تواند خطرهایی برای مادر و فرزند داشته باشد.

دیگر داروهای بهبود دهنده باروری

دیگر داروهایی که برای کمک و بهبود باروری ممکن است توسط پزشک برای مراجعین محترم تجویز شود، در زیر آورده شده است:

• آسپرین: تحقیق‌ها نشان داده است که آسپرین در موارد خاصی می‌تواند خطر سقط جنین را کاهش دهد. این دارو باید حتماً با تشخیص پزشک مصرف شود.

• هپارین:دارویی برای کاهش خطر سقط جنین در زنانی که به علل خاصی، موارد مکرر سقط خودبه‌خودی را تجربه کرده‌اند.

• ستروتاید: از خانوادۀ گانیرلیکس‌ استات و یک داروی تزریقی است که برای مهار تخمک‌گذاری زودرس در زنانی که تحت درمان‌های باروری هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• پروژسترون: ممکن است پزشک برای جلوگیری از سقط جنین در درمان IVF، چند روز بعد از عمل انتقال جنین به رحم، پروژسترون را به صورت تزریق یا شیاف داخل واژن تجویز کند. این هورمون باعث رشد کافی دیوارۀ رحم برای لانه‌گزینی جنین می‌شود.